Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Katowicach

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 marca 2025 roku

Sąd Okręgowy w Katowicach XI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodnicząca: SSO Anna Petri

Protokolant: st. sekretarz sądowy Sabina Kamińska

po rozpoznaniu 6 marca 2025 roku w K.

sprawy z powództwa G. L.

przeciwko Skarbowi Państwa - Izbie Administracji Skarbowej w K.

o odprawę

na skutek apelacji powódki i zażalenia pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Bytomiu

z 19 listopada 2024 roku, sygn. akt V P 286/24

1.  zmienia zaskarżony wyrok w całości i zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 31.972,20 (trzydzieści jeden tysięcy dziewięćset siedemdziesiąt dwa 20/100) zł brutto wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 1 czerwca 2017r. do dnia zapłaty;

2.  oddala zażalenie pozwanego.

SSO Anna Petri

sygn. akt XI Pa 116/25

XI Pz 11/25

UZASADNIENIE

Pozwem z 25 maja 2023r. powódka G. L. domagała się ostatecznie zasądzenia od pozwanego Skarbu Państwa – I. Administracji Skarbowej w K. kwoty 31.972,20 zł brutto tytułem niewypłaconej odprawy wynikającej z art. 170 ust. 4 ustawy z dnia 16 listopada 2016r. – Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej w związku z art. 163 ust. 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009r. o Służbie C. z ustawowymi odsetkami od 1 czerwca 2017r. do dnia zapłaty i kosztami procesu. Wskazała, że 31 maja 2017r. zakończyła służbę w Służbie C.-Skarbowej, 2 września 2021r. wydano jej świadectwo służby. Powódka wskazała, że pismem z 21 lutego 2020r. pierwszy raz zwróciła się do pozwanego o wypłatę odprawy w związku z zakończeniem jej stosunku służbowego, a następnie 28 maja 2020r. złożyła do Sądu wniosek o zawezwanie do próby ugodowej.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zwrot kosztów procesu. Wskazał, że żądanie powódki nie ma oparcia w przepisach prawa - ustawie z dnia 16 listopada 2016r. o Krajowej Administracji Skarbowej i z dnia 16 listopada 2016r. - Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej. Doszło bowiem do przekształcenia jej stosunku służby, a nie zakończenia go. Podniósł nadto zarzut przedawnienia roszczenia powódki.

Wyrokiem z 19 listopada 2024r. Sąd Rejonowy w Bytomiu:

1.  oddalił powództwo;

2.  odstąpił od obciążenia powódki kosztami postępowania.

Sąd ów ustalił, że powódka pełniła służbę w Izbie Administracji Skarbowej w K., zwanej dalej (...) od 16 marca 1997r. do 31 maja 2017r. Od 1 czerwca 2017r. świadczyła tam pracę w ramach korpusu służby cywilnej na podstawie umowy o pracę.

Pismem z 21 lutego 2020r. złożonym pozwanemu tego samego dnia powódka zwróciła się pierwszy raz do pozwanego o wypłatę odprawy. Następnie w dniu 28 maja 2020r. złożyła do Sądu wniosek o zawezwanie do próby ugodowej.

W dniu 2 września 2021r. pozwany wystawił powódce świadectwo służby wskazując, że tego dna jej stosunek służby uległ przekształceniu w stosunek pracy art. 179 ust. 1 pkt 10 ustawy z dnia 16 listopada 2016r. o Krajowej Administracji Skarbowej.

Jednomiesięczne uposażenie powódki wyliczone na 30 kwietnia 2017r. wynosi 5.328,70 zł, zaś potencjalna odprawa w wysokości 6-miesięcznego uposażenia opiewa na kwotę 31.972,20 zł.

Sąd I instancji zważył, że żądanie powódki nie zasługiwało na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Rejonowego zgłoszony przez pozwanego zarzut przedawnienia roszczenia powódki jest w pełni zasadny.

Organ orzekający podniósł, że przepis art. 165 ust. 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009r. o Służbie Celnej obowiązywał do 1 marca 2017r., kiedy to uchylono ustawę z dnia 27 sierpnia 2009r. o Służbie Celnej i stanowił, że bieg przedawnienia roszczenia z tytułu uposażenia i innych świadczeń oraz należności pieniężnych przerywa każda czynność przed kierownikiem urzędu, podjęta bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia roszczenia lub uznanie roszczenia.

W miejsce uchylonej ustawy o służbie celnej weszła w życie ustawa o Krajowej Administracji Skarbowej, w której znalazł się art. 252 zastępujący nieobowiązujący już ww przepis Ustawy o KAS. Zgodnie z art. 252 ust. 1 tej ustawy roszczenia z tytułu prawa do uposażenia i innych świadczeń oraz należności pieniężnych ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Po myśli art. 252 ust. 2 owej ustawy kierownik jednostki organizacyjnej może nie uwzględnić terminu przedawnienia, jeżeli opóźnienie w dochodzeniu roszczenia jest usprawiedliwione wyjątkowymi okolicznościami. Z mocy art. 252 ust. 3 ustawy bieg przedawnienia roszczenia z tytułu prawa do uposażenia i innych świadczeń oraz należności pieniężnych przerywa każda czynność przed kierownikiem jednostki organizacyjnej, podjęta bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia roszczenia lub uznanie roszczenia. Na podstawie art. 252 ust. 4 owej ustawy w przypadku zwłoki w wypłacie uposażenia, innych świadczeń oraz należności pieniężnych funkcjonariuszowi przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia, w którym uposażenie, inne świadczenie lub należność pieniężna stały się wymagalne.

Sąd Rejonowy podniósł, że ostatnim dniem stosunku służby powódki był 31 maja 2017r., zatem już wówczas roszczenie stało się wymagalne. Powódka wystąpiła z pozwem o zasądzenie odprawy 25 maja 2023r. Gdyby bieg terminu przedawnienia nie został przerwany, skoro powódka wniosła pozew w dniu 25 maja 2023r., to roszczenie należałoby uznać za przedawnione z dniem 1 czerwca 2020r.

W ocenie Sądu I instancji bieg przedawnienia jednak w okolicznościach niniejszej sprawy został przerwany. Powódka wykazała bowiem, że zwracała się do pozwanego m.in. o wypłatę oprawy pieniężnej przed 1 czerwca 2020r. Pierwszy raz uczyniła to pismem z 21 lutego 2020r., które pozwany otrzymał w tym samym dniu. Wówczas doszło do przerwania biegu przedawnienia, bowiem powódka dokonała czynności przed dyrektorem właściwej jednostki w celu dochodzenia i zaspokojenia roszczenia związanego z odprawą pieniężną. Wobec tego 3-letni termin przedawnienia zaczął biec od nowa od 21 lutego 2020r. Roszczenie o odprawę uległo więc przedawnieniu 21 lutego 2023r. Gdyby przed upływem tego terminu powódka wytoczyła powództwo, to zarzut pozwanego nie zasługiwałby na uwzględnienie. Jednak powódka uczyniła to dopiero 25 maja 2023r. Na czas złożenia pozwu roszczenie było zatem przedawnione, mimo przerwania biegu terminu przedawnienia dnia 21 lutego 2020r. W ocenie Sądu Rejonowego zarzut podniesiony przez pozwanego okazał się ostatecznie zasadny.

Dodatkowo Sąd I instancji wyjaśnił z jakich przyczyn zadecydował, iż przerwanie biegu terminu przedawnienia nie nastąpiło ponownie przy złożeniu do Sądu wniosku o zawezwanie do próby ugodowej. Zgodnie z treścią wyroku Sądu Najwyższego z 18 kwietnia 2023r. ( (...)) nadmiernie liberalna wykładnia art. 123 § 1 pkt 1 k.c. przy ocenie zawezwania do próby ugodowej jako czynności przerywającej bieg przedawnienia prowadzi do wypaczenia sensu prawnego instytucji przerwy biegu przedawnienia. Drugie, czy kolejne zawezwanie do próby ugodowej doprowadzi do skutecznej przerwy biegu przedawnienia, o ile da się je zakwalifikować jako czynności przedsięwzięte bezpośrednio w celu dochodzenia roszczenia (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.), np. gdy po pierwszym zawezwaniu do próby ugodowej, aczkolwiek nie zakończonej zawarciem ugody, strony nadal pertraktowały i wnioskodawca mógł liczyć na ugodę, zaś przed upływem terminu przedawnienia strony nie doszły jeszcze do ostatecznego porozumienia, względnie dłużnik swoim zachowaniem daje wierzycielowi uzasadnione podstawy do przyjęcia, że dojdzie do ugodowego zakończenia sporu. Jeśli dłużnik wyraża wolę zawarcia ugody, to do uzyskania skutku w postaci przerwy biegu przedawnienia nie jest już konieczne złożenie wniosku o zawezwanie do próby ugodowej, ponieważ takie zachowanie może zostać potraktowane jako uznanie właściwe, albo uznanie niewłaściwe, które prowadzą do przerwania biegu przedawnienia (art. 123 § 1 pkt 2 k.c.). Dlatego drugie i trzecie zawezwanie do próby ugodowej nie mogą być uznane za czynności spełniające przesłanki z art. 123 § 1 pkt 1 k.c., jeżeli strona pozwana w odpowiedzi na pierwszy wniosek powoda o zawezwanie do próby ugodowej, jak i w toku postępowania pojednawczego wszczętego tym wnioskiem, nie wyraziła woli zawarcia ugody i kwestionowała roszczenie powoda w całości.

Sąd Rejonowy podniósł, że jako zawezwania do próby ugodowej należy potraktować wezwania pozwanego do zapłaty odprawy. Nie było żadnych trwających dłużej negocjacji między stronami, zatem po odmowie pozwanego wypłaty odprawy powódka nie mogła liczyć na inne rozstrzygnięcie i winna wnieść pozew przed upływem terminu przedawnienia. Według Sądu przerwanie biegu terminu przedawnienia może nastąpić przy drugiej czynności (przy drugim lub kolejnym wezwaniu do zapłaty) jedynie wyjątkowo –gdy trwały między stronami dłuższe negocjacje dające nadzieję na realizację roszczenia przez pozwanego. W ocenie Sądu Rejonowego okoliczności takie w tej sprawie nie zaszły. Pozwany bowiem jednoznacznie odpowiedział powódce, że odprawa powódce się nie należy, wobec czego nie zostanie jej dobrowolnie wypłacona. Stąd bezpośrednio po pierwszej odmowie wypłaty odprawy przez pozwaną powódka winna wnieść powództwo w tej sprawie do Sądu. Najdalej zaś winna to uczynić do 20 lutego 2023r.

Sąd Rejonowy uznał nadto, że uwzględnienie zarzutu pozwanego w zakresie przedawnienia nie pozostaje w sprzeczności z ogólnie przyjętymi zasadami współżycia społecznego.

Z powyższych względów Sąd Rejonowy uznał, że roszczenie powódki uległo przedawnieniu, a co za tym idzie oddalił powództwo.

O kosztach Sąd Rejonowy orzekł po myśli art. 102 k.p.c. i zawartej w nim zasady słuszności. Uwzględniając aktualną sytuację życiową powódki, a także fakt, iż gdyby nie upływ terminu przedawnienia, roszczenie powódki było zasadne, dlatego odstąpił od obciążania jej kosztami zastępstwa procesowego pozwanego.

Apelację od wyroku wniosła powódka zaskarżając go w części – co do punktu 1 wyroku.

Apelująca domagała się zmiany zaskarżonego wyroku i zasądzenia odprawy z odsetkami ustawowymi za opóźnienie i kosztami zastępstwa procesowego ewentualnie uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Apelująca zarzuciła zaskarżonemu wyrokowi:

I.  naruszenie przepisów prawa materialnego, poprzez:

1.  naruszenie art. 252 ust. 1 ustawy o KAS przez jego niewłaściwe zastosowanie, gdy tymczasem Sąd Najwyższy na mocy wyroków z 27.04.2022r. ( I (...) 64/21), z 17.05.2023r. ( I (...) 20/22), z 17.10.2023r. ( (...) 88/22), postanowienia z 11.10.2023r. (III PSK 8/23), uchwały z 6.02.2024r. (III PZP 2/23), postanowień z 12.06.2024r. (II PSK 22/24), z 14.08.2024r. (PSK 23/24), z 25.09.2024r. (III PSK 46/24), z 23.10.2024r. (III PSK 40/24), z 26.11.2024r. (III PSK 53/24) rozstrzygnął, że funkcjonariusz Służby Celnej zwolniony ze służby przez złożenie do 31.05.2017r. tzw. propozycji pracy bez uzasadnienia (art. 165 ust. 7 PwKAS w zw. z art. 171 ust 1 pkt 2 PwKAS), nie stał się w trybie ustawy PwKAS funkcjonariuszem (...) Skarbowej (w strukturze KAS) i nie może otrzymać odprawy na podstawie art. 250 ust. 4 K.A.S. W drodze analogii skoro do roszczeń dochodzonych ze stosunku służby przez funkcjonariusza zwolnionego ze Służby Celnej, przez złożenie tzw. propozycji pracy (czynności pozornie cywilno - prawnej rozstrzygającej o zwolnieniu funkcjonariusza ze służby) nie znajdzie zastosowania ustawa o KAS, to również takiego zastosowania nie znajdzie art. 252 KAS;

2.  naruszenie art. 163 ust. 4 ustawy o Służbie Celnej, zwanej dalej usc w zw. 170 ust. 4 PwKAS w zw. z art. 32 Konstytucji RP przez ich niezastosowanie, podczas gdy, Sąd Najwyższy na mocy powołanych wyżej wyroków i postanowień rozstrzygnął, że funkcjonariusz Służby Celnej zwolniony ze służby przez złożenie do 31.05.2017r. tzw. propozycji pracy bez uzasadnienia (w trybie art. 165 ust. 7 PwKAS w zw. z art. 171 ust 1 pkt 2 PwKAS), nie stał się w trybie ustawy PwKAS funkcjonariuszem (...) Skarbowej (w strukturze KAS) i powinien otrzymać odprawę na podstawie art. 163 ust. 4 usc w zw. a art. 170 ust. 4 PwKAS i art. 32 Konstytucji RP;

3.  naruszenie art. 165 § 3 pkt 1 usc w zw. z art. 123 § 1 k.c. przez ich niezastosowanie i przyjęcie, że sądowe zawezwanie do próby ugodowej z 25.05.2020r. (rozpoznane przez Sąd Rejonowy Katowice - Zachód w Katowicach 10.08.2020r., VII Po- Uo 93/20) nie przerwało biegu terminu przedawnienia albowiem skutecznie bieg terminu przedawnienia mogło przerwać jedynie pierwsze pismo z 21.02.2020r., gdy tymczasem Sąd I instancji nie wychwycił, że art. 165 § 3 pkt 1 usc obowiązuje w brzmieniu „ ...Bieg terminu przedawnienia roszczenia z tytułu prawa do uposażenia innych świadczeń oraz należności pieniężnych przerywa: każda czynność przed kierownikiem jednostki organizacyjnej, podjęta bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia roszczenia... ”. W efekcie, powódka w dniu 21.02.2020r. złożyła wezwanie do wypłaty odprawy, tym samym skutecznie przerwała bieg terminu przedawniania. Poza tym w dniu 25.05.2020r. złożyła zawezwania do próby ugodowej (sprawa rozpoznana przez Sąd Rejonowy Katowice Zachód w Katowicach VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych pod sygn. akt: VII Po-Uo 93/20). O skutkach prawnych zawezwania do próby ugodowej wypowiedział się Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z 17.06.2021r. ( (...) 104/21) wskazując, iż prawidłowe jest stanowisko przyjmujące, że każde zawezwanie do próby ugodowej powoduje przerwę biegu przedawnienia), ewentualnie istnieją wyjątkowe okoliczności które pozwalają Sądowi nie uwzględnić zarzutu przedawnienia w zakresie kwoty głównej i odsetek;

4.  naruszenie art. 165 § 2 usc przez: jego niezastosowanie, gdy tymczasem w sprawie zachodzą wyjątkowe okoliczności które pozwalają na nieuwzględnienie zarzutu przedawnienia m.in. powódka wbrew Ustawie o Służbie Celnej (obowiązującej do 28.02.2017r.) i Ustawie o K.A.S. (obowiązującej od dnia 1.03.2017r.) została zwolniona ze służby po 20 latach służby przez złożenie do 31.05.2017r. tzw. propozycji pracy (czynności pozornie cywilno - prawnej rozstrzygającej o zwolnieniu ze służby na gruncie prawa administracyjnego, art. 165 ust. 7 PwKAS w zw. z art. 171 ust 1 pkt PwKAS) bez uzasadnienia, pierwotnie bez wydania dokumentu potwierdzającego fakt zwolnienia ze służby i bez możliwości zbadania przez Sąd zasadności i legalności zwolnienia ze służby. W efekcie powódka w ogóle nie wiedziała jaki jest jej status i nie otrzymała żadnego pouczenia kiedy, w jakim terminie i do kogo należy kierować ewentualne roszczenia ze stosunku służby. Mimo takiego stanu rzeczy powódka intuicyjnie kierowała do Szefa KAS pisemne wyzwanie do zapłaty odprawy i skierowała do Sądu zawezwanie do próby ugodowej. Co ważne świadectwo służby powódka otrzymała dopiero 9.09.2021r. tj. po ponad 4 latach od zwolnienia ze służby. Z tego tytułu organ administracji nie poniósł żadnej odpowiedzialności. Wobec postawy strony pozwanej dopiero uchwała SN z 6.04.2024r. (III PZP 2/23) wyjaśniła zagadnienie prawne które budziło poważne wątpliwości. Skoro kierownik jednostki organizacyjnej może nie uwzględnić zarzutu przedawnienia, to również w ramach funkcji kontrolnej zarzutu przedawnienia może nie uwzględnić sąd powszechny. Niektóre sądy przyjmują wręcz, że prawo do odprawy zaktualizowało się w dniu zwolnienia ze służby, z tym, że wymagalność tego roszczenia nastąpiła w momencie opublikowania uchwały Sądu Najwyższego z 6.02.2024r. (III PZP 2/23) i od tego dnia dopiero rozpoczął bieg termin przedawniania;

II.  naruszenie przepisów postępowania:

1.  art. 232 k.p.c. w zw. art. 227 k.p.c. z art. 299 k.p.c. przez niedopuszczenie z urzędu dowodu z przesłuchania powódki, jako nieprzydatnego do rozstrzygnięcia sprawy i nieustalenie w jakich okolicznościach powódka została zwolniona ze służby i jakie czynności podjęła w celu otrzymania odprawy, gdy tymczasem została zwolniona ze służby po 20 latach, w opozycji do art. 104 usc i 179 KAS przez złożenie tzw. propozycji pracy bez uzasadnienia (art. 165 ust. 7 PwKAS w zw. z art. 171 ust 1 pkt 2 PwKAS), nie posiada wiedzy dlaczego została zwolniona ze służby, w którym elemencie jej kwalifikacje okazały się niższe od tych funkcjonariuszy, którym umożliwiono kontynuowanie służby po 1.06.2017r. przez złożenie do 31.05.2017r. tzw. propozycji służby, nie otrzymała żadnego dokumentu, z którego by wynikało, kto, kiedy i gdzie przeanalizował jej kwalifikacje i przebieg służby w trybie art. 165 ust. 7 PwKAS. W tych realiach prawnych i faktycznych, uznanie za zasadny zarzut przedawnienia powoduje, że Sąd meriti nie dostrzegł wad konstrukcyjnych ustawy PwKAS oraz skomplikowanej relacji prawnej: usc (uchylonej 1.03.2017r.), ustawy PwKAS (obowiązującej od 1.03.2017r.), ustawy o KAS (obowiązującej od 1.03.2017r.). W efekcie zarzut do funkcjonariusza formacji mundurowej, że nie wykorzystał dostępnej inicjatywy w celu dochodzenia odprawy, w sytuacji kiedy nawet profesjonalni prawnicy nie wiedzieli 1.06.2017r. jaki jest status funkcjonariusza wobec którego zastosowano procedurę z art. 165 ust. 7 PwKAS i jakie prawa mu przysługują, jest całkowicie bezpodstawny;

2.  art. 233 k.p.c. przez pominięcie pisma powódki wzywającego Dyrektora (...) do wypłaty odprawy z 21.02.2020r. oraz zawezwania do próby ugodowej z 25.05.2020r. (rozpoznanego przez Sąd Rejonowy w Katowicach, VII Po-Uo 93/20), a także pisma wzywającego Dyrektora (...) do wydania świadectwa służby z 21.02.2020r. Powyższe inicjatywy powódki nie doprowadziły do polubownego zakończenia sporu. Powódka otrzymała świadectwo służby dopiero 9.09.2021r. tj. ponad 4 lata od zwolnienia ze służby. Świadectwo służby do dzisiaj nie zostało sprostowane (mimo wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach z 12.10.2024r., XI Pa 135/23 wydanego w tożsamej pod względem prawnym sprawie, jak sprawa powódki);

III.  w przypadku nieuznania za zasadny zarzutu opisanego w pkt I ppkt 1 i ustalenie, że w sprawie oceny prawnej podniesionego zarzutu przedawnienia roszczenia o odprawę należną funkcjonariuszowi Służby Celnej zwolnionemu ze służby z dniem 31 maja 2017r. znajdą zastosowanie przepisy ustawy o KAS, zarzucam wyrokowi naruszenie przepisów prawa materialnego, które miały istotny wpływ na treść orzeczenia, a to:

1.  naruszenie art. 252 § 1 ustawy o KAS przez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że roszczenie powódki o odprawę stało się wymagalne od 1.06.2017r., więc 1.06.2017r. rozpoczął bieg 3-letni termin przedawniania, który na skutek przerwania biegu przedawnienia upłynął 21.02.2024r., gdy tymczasem Sąd Rejonowy nie zauważył, że powódka po ponad 20 latach służby, której stosunek służby podlegał szczególnej ochronie prawnej (na zasadzie art. 104 usc do 28.02.2017r., a także art. 179 ustawy o KAS od 1.03.2017r.),została zwolniona ze służby 31.05.2017r. przez złożenie tzw. propozycji pracy, bez uzasadnienia (art. 165 ust. 7 PwKAS w zw. z art. 171 ust. 1 pkt 2 PwKAS) bez wydania dokumentu potwierdzającego zwolnienie ze służby oraz bez otrzymania jakiegokolwiek pouczenia, w jakim terminie, do którego Sądu i na jakich zasadach może kierować roszczenie ze stosunku służby o wypłatę odprawy. Mimo wprowadzenia funkcjonariuszy w stan niebytu prawnego powódka podjęła intuicyjne i adekwatne działania w celu uzyskania odprawy m.in. pismem z 21.02.2020r. wezwała Dyrektora (...) do wypłaty odprawy. Co więcej - 27.05.2020r. złożyła do Sądu Rejonowego Katowice Zachód w Katowicach zawezwanie do próby ugodowej (VII Po-Uo 93/20). Dopiero Sąd Najwyższy po 3-7 latach od reformy zrekonstruował prawa funkcjonariuszy Służby Celnej gwarantowane w usc, których funkcjonariusze zostali pozbawieni w PwKAS ;

2.  art. 252 § 2 KAS przez jego niezastosowanie, gdy tymczasem w sprawie zachodzą wyjątkowe okoliczności które pozwalają na nie uwzględnienie zarzutu przedawniania m.in. powódka wbrew usc (obowiązującej do 28.02.2017r.) i ustawie o KAS (obowiązującej od 1.03.2017r.) została zwolniona ze służby po 20 latach służby przez złożenie do 31.05.2017r. tzw. propozycji pracy (czynności pozornie cywilno - prawnej rozstrzygającej o zwolnieniu ze służby na gruncie prawa administracyjnego, art. 165 ust. 7 PwKAS w zw. z art. 171 ust 1 pkt 2 PwKAS) bez uzasadnienia, pierwotnie bez wydania dokumentu potwierdzającego fakt zwolnienia ze służby i bez możliwości zbadania przez Sąd zasadności i legalności zwolnienia ze służby. W efekcie powódka w ogóle nie wiedziała jaki jest jej status i nie otrzymała żadnego pouczenia kiedy, w jakim terminie i do kogo należy kierować ewentualne roszczenia ze stosunku służby. Co ważne świadectwo służby powódka otrzymała dopiero 9.09.2021r. tj. po ponad 4 latach od zwolnienia ze służby. Z tego tytułu Dyrektor 1AS nie poniósł żadnej odpowiedzialności. Wobec postawy strony pozwanej dopiero uchwała SN z 6.02.2024r. (III PZP 2/23) wyjaśniła zagadnienie prawne, które budziło poważne wątpliwości. Skoro kierownik jednostki organizacyjnej może nie uwzględnić zarzutu przedawnienia, to również w ramach funkcji kontrolnej zarzutu przedawnienia może nie uwzględnić sąd powszechny;

3.  art. 252 § 3 pkt 1 KAS w zw. z art. 123 § 1 k.c. przez ich niezastosowanie i przyjęcie, że pismo powódki z 21.02.2020r. oraz próba ugodowa z 25.05.2020r. (analizowane jako szereg działań podejmowanych przez powódkę) nie przerwały biegu terminu przedawniania, albowiem skutecznie bieg terminu przedawnienia przerwało jedynie pierwsze pismo z 21.02.2020r., gdy tymczasem Sąd I instancji nie wychwycił, że art. 252 § 3 pkt 1 KAS obowiązuje w brzmieniu „bieg terminu przedawnienia roszczenia z tytułu prawa do uposażenia i innych świadczeń oraz należności pieniężnych przerywa: każda czynność przed kierownikiem jednostki organizacyjnej, podjęta bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia roszczenia”. W efekcie powódka 21.02.2020r. złożyła wezwanie do wypłaty odprawy, zaś 27.05.2020r. złożyła zawezwanie do próby ugodowej, tym samym skutecznie przerwała bieg terminu przedawnienia (tak m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z 17.06.2021r., (...) 104/21).

Apelująca wskazała, że roszczenie o zapłatę odprawy nie ulega przedawnieniu, gdyż nie ma ku temu wyraźnego przepisu, zaś terminów przedawnienia nie można stosować per analogiam na mocy orzeczenia. Podniosła, że nawet gdyby uznać, iż z któregokolwiek przepisu termin ma zastosowanie, to zostało ono skutecznie przerwane.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie i zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu.

W ocenie strony pozwanej na bieg przedawnienia nie ma wpływu fakt, że istnienie roszczenia było i jest negowane przez stronę pozwaną. Wbrew zasadom logiki byłoby twierdzenie, że wskazując podstawy prawne swojego roszczenia powódka nie miała świadomości co do treści pozostałych przepisów regulujących odprawę, w tym terminu przedawnienia roszczenia lub wymagalności. Powódka nie wykazała też, że wskutek naruszenia art. 5 k.c. doszło do wydania orzeczenia niezgodnego z prawem lub z zasadami współżycia społecznego.

Pozwany wniósł także zażalenie na zawarte w zaskarżonym przez powódkę wyroku postanowienie o odstąpieniu od obciążenia jej kosztami postępowania.

Domagał się jego zmiany poprzez zasądzenie od powódki kosztów zastępstwa procesowego oraz zasądzenie od powódki kosztów postępowania zażaleniowego.

Zarzucił zaskarżonemu postanowieniu naruszenie:

⚫

art. 98 k.p.c. poprzez niezastosowanie i nieobciążenie strony przegrywającej sprawę kosztami zastępstwa procesowego;

⚫

art. 102 k.p.c. poprzez jego zastosowanie i dokonanie dowolnej oceny pozbawionej uzasadnionych podstaw, skutkującej odstąpieniem od obciążenia powódki kosztami zastępstwa procesowego.

Pozwany zarzucił, iż Sąd Rejonowy w ogóle nie wyjaśnił w jakiej sytuacji życiowej jest powódka, by zasadne było odstąpienie od obciążania jej kosztami jego zastępstwa procesowego. Nie badał również stanu majątkowego strony. Tym samym powołane przez Sąd I instancji okoliczności nie znajdują oparcia w stanie faktycznym sprawy.

W odpowiedzi na zażalenie powódka wniosła o jego oddalenie.

Uzupełniwszy materiał dowodowy Sąd Okręgowy ustalił:

Postępowanie apelacyjne ma merytoryczny charakter i jest dalszym ciągiem postępowania rozpoczętego przed sądem pierwszej instancji. Zgodnie z treścią art. 378 § 1 k.p.c., sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji, co oznacza, że rozpoznaje ją merytorycznie w granicach zaskarżenia, czyli dokonuje własnych ustaleń faktycznych prowadząc lub ponawiając dowody albo poprzestaje na materiale zebranym w pierwszej instancji (tak uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 31 stycznia 2008r., III CZP 49/07). W myśl art. 382 k.p.c. Sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym (tak uchwała składu 7 sędziów Izby Cywilnej z 23 marca 1999r., III CZP 59/98).

Na podstawie przesłuchania powódki na rozprawie apelacyjnej Sąd odwoławczy ustalił, że wniosek o wypłatę odprawy złożyła pozwanego 21 lutego 2020r. pod wpływem uchwały Sądu Najwyższego przesądzającej, że doszło do zwolnienia funkcjonariuszy ze służby. Po wniosku o wypłatę odprawy liczyła na zmianę stanowiska pozwanego w tym zakresie. Dopiero po półtora roku - pismem z 2 września 2021r. pozwany odpowiedział negatywnie na ów wniosek. Z uwagi na brak wcześniejszej odpowiedzi powódka wystąpiła do Sądu z zawezwaniem do próby ugodowej licząc, że ta droga może być bardziej skuteczna. Nadzieja na wypłatę odprawy wynikała z ujawnionej w intranecie informacji dyrektora pozwanego o zamiarze wydawania świadectw służby. W takim świadectwie służby wydanym jej dopiero 2 września 2021r. błędnie wskazano na przekształcenie jej stosunku służbowego, ale nie odwoływała się już w tej sprawie do Sądu. Nie występowałam wcześniej do sadu licząc na polubowne rozstrzygnięcie sporu. Nigdy nie miała sprawy w sądzie, obawiała się kosztów sądowych oraz wpływu procesu na relacje w pracy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powódki zasługuje na uwzględnienie.

Sąd odwoławczy podziela ustalenia faktyczne Sądu I instancji uznając je za własne, co oznacza, iż z mocy art. 387 § 2 ¹ pkt 1 k.p.c. zbędne jest ich ponowne przywoływanie w uzasadnieniu wyroku Sądu odwoławczego, przed którym uzupełniono je o przyczyny wystąpień przez powódkę o dobrowolną wypłatę odprawy wpływające na przesunięcie terminu wniesienia przez nią pozwu w tej sprawie. Sąd odwoławczy nie podziela oceny prawnej Sądu Rejonowego dokonanej na podstawie niepełnych ustaleń organu orzekającego.

Trafny okazał się zarzut powódki naruszenia przez Sąd I instancji przepisu art. 252 ust. 1- 3 ustawy z dnia 16 listopada 2016r. o Krajowej Administracji Skarbowej (t.j. Dz. U. z 2023r., poz. 615), zwanej dalej ustawą o KAS. Zgodnie z brzmieniem art. 252 ust. 1 tej ustawy roszczenia z tytułu prawa innych świadczeń niż uposażenie i należności pieniężnych ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Po myśli art. 252 ust. 2 owej ustawy kierownik jednostki organizacyjnej może nie uwzględnić terminu przedawnienia, jeżeli opóźnienie w dochodzeniu roszczenia jest usprawiedliwione wyjątkowymi okolicznościami. Z mocy art. 252 ust. 3 ustawy bieg przedawnienia roszczenia z tytułu prawa do innych świadczeń niż uposażenie i należności pieniężnych przerywa każda czynność przed kierownikiem jednostki organizacyjnej, podjęta bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia roszczenia lub uznanie roszczenia.

Dla prawidłowej analizy zagadnienia przedawnienia roszczenia powódki należy wskazać kontekst, w jakim doszło do wprowadzenia reformy administracji skarbowej prowadzącej do bardzo niekorzystnego dla funkcjonariuszy skarbowych, takich jak powódka, zastąpienia stosunków służbowych w administracji skarbowej stosunkami pracy. Na skutek tego funkcjonariusze ci utracili definitywnie wszelkie przywileje związane z przynależnością do korpusu (...) Skarbowej. Ustawodawca dopuścił się w związku z tym poważnych zaniedbań, które w drodze wykładni celowościowej, logicznej i systemowej przepisów nowelizacyjnych i obowiązujących dotychczas usuwał następnie etapowo Sąd Najwyższy.

Powódka złożyła pozwanemu wniosek o wypłatę odprawy 21 lutego 2020r., na który dopiero po półtora roku – 2 września 2021r. uzyskała odpowiedź negatywną. Taka sytuacja nigdy nie powinna się zdarzyć u pracodawcy stanowiącego statio fisci Skarbu Państwa. Oczekując bezskutecznie na odpowiedź pozwanego 28 maja 2020r. wystąpiła do Sądu z zawezwaniem do próby ugodowej. W tym czasie orzecznictwo sądowe w tej kwestii nie było jednolite i także Sąd odwoławczy wydawał rozstrzygnięcia oddalające powództwa i apelacje funkcjonariuszy w tych sprawach.

Stanowisko takie zajął też Naczelny Sąd Administracyjny w uchwale z 1 lipca 2019r. ( I (...) 1/19), zgodnie z którą przyjęcie przez funkcjonariusza (...)Skarbowej propozycji zatrudnienia i przekształcenie, z dniem określonym w tej propozycji, na podstawie art. 171 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz. U. poz. 1948 z późn. zm.) dotychczasowego stosunku służby w służbie stałej w stosunek pracy na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony albo określony nie wiąże się z obowiązkiem właściwego organu do wydania decyzji orzekającej o zakończeniu stosunku służbowego. W świetle takiego orzecznictwa i odczytywanych literalnie regulacji prawnych związanych z reformą administracji skarbowej nie sposób było dociec czy potencjalny pozew o wypłatę odprawy zasługiwałby na uwzględnienie.

Sytuacja ta uległa zmianie po uchwale Sądu Najwyższego z 19 lutego 2020r. (III PZP 7/19). Jak wynika z motywów rozstrzygnięcia nawiązując cywilny stosunek pracy strony stosunku służbowego jednocześnie przyjmują, iż ulega zakończeniu dotychczasowy administracyjny stosunek służbowy funkcjonariusza służby celno-skarbowej. Rozwiewając wszelkie wątpliwości Sąd Najwyższy kategorycznie wykluczył możliwość przyjęcia, że dochodzi do przekształcenia stosunku służby w stosunek pracy. Zaakcentował, że dotychczasowy stosunek służby ulega zakończeniu i strony zawierają całkiem nowy, odrębny stosunek pracy. Ta zmiana ma u podstaw ukształtowaną ustawą alternatywę, w której istnieje wybór między przyjęciem propozycji zatrudnienia na podstawie umowy o pracę a wygaśnięciem stosunku służbowego. Wybór zatrudnienia pracowniczego nie oznacza zatem, że stosunek służbowy nie kończy się. Ustanie w takiej sytuacji stosunku służbowego, wynikające z uzgodnienia, że funkcjonariusz będzie zatrudniony jako pracownik, uzasadnia stwierdzenie, że dochodzi w istocie do zwolnienia z dotychczasowej służby.

Sąd Najwyższy wskazał, że powyższą wykładnię potwierdza regulacja przewidziana przez ustawodawcę w art. 174 ust. 10 ustawy o KAS, wprowadzona do tej ustawy z dniem 1 stycznia 2018r., zgodnie z którym przekształcenie stosunku służbowego w stosunek pracy traktuje się jak zwolnienie ze służby w rozumieniu ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej, (...)Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin.

W świetle wykładni przepisów zaprezentowanych w uchwale Sądu Najwyższego z 6 lutego 2024r. (III PZP 2/23) niewątpliwe jest, że prawo do odprawy pieniężnej powódka nabyła z dniem 31 maja 2017r., gdyż w tej dacie nastąpiło zwolnienia jej ze służby w związku z nawiązaniem stosunku pracy. Tym samym roszczenie o zapłatę tego świadczenia uległoby przedawnieniu z dniem 1 czerwca 2020r. Jednakże 28 maja 2020r. powódka wystąpiła do Sądu o zawezwanie do próby ugodowej. Spowodowało to przerwę biegu przedawnienia na podstawie art. 295 § 1 k.p. Zgodnie z jego treścią bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed właściwym organem powołanym do rozstrzygania sporów przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia albo zaspokojenia roszczenia. Z mocy art. 295 § 2 k.p. po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo. Pozew w niniejszej sprawie został nadany w placówce pocztowej 25 maja 2020r., czyli przed upływem trzech lat od zawezwania do próby ugodowej. Oznacza to, że nie mogło dojść do przedawnienia dochodzonego roszczenia.

W tej sytuacji żadnego znaczenia prawnego nie ma fakt, iż 21 lutego 2020r. powódka wystąpiła bezpośrednio do pozwanego o wypłatę odprawy. Możliwość przerwania z tym dniem biegu terminu przedawnienia na podstawie cytowanego wyżej art. 252 ust. 3 ustawy o KAS pozostaje obojętna. Powołana regulacja z założenia miała bowiem ułatwić pracownikom KAS dochodzenie roszczeń bez występowania w tym celu do sądu z zawezwaniem do próby ugodowej. Nie może tymczasem być tak, iż ów względniejszy dla nich przepis wykluczy możliwość zastosowania cytowanego wyżej art. 295 § 1 i 2 k.p., który stanowi podstawę do przyjęcia skutecznej przerwy przedawnienia roszczenia powódki przy uwzględnieniu owego zawezwania. Niweczyć tego w żadnym wypadku nie może uprzednie wystąpienie przez powódkę do pozwanego o dobrowolną wypłatę odprawy.

Zaakcentować należy, iż nawet gdyby przyjąć przedawnienie roszczenia powódki o odprawę (do czego w świetle powyższych uwag nie ma żadnych podstaw), to taki zarzut pozwanego należałoby uznać za sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa. Tymczasem po myśli art. 8 k.p. nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Jak podkreślił Sąd Najwyższy w powołanej wyżej uchwale z 19 grudnia 2020r. przeprowadzona reforma administracyjna, w ramach której zwolniono ze służby funkcjonariuszy (...) Skarbowej pozbawiając ich wszelkich związanych z tym przywilejów i nawiązano z nimi stosunek pracy, była dla nich bardzo niekorzystna. Ustawodawca nie wprowadził przy tym regulacji potwierdzającej jednoznacznie zakończenie w tej sytuacji owej służby, obowiązek wydania świadectwa służby i wypłaty odprawy z tytułu zwolnienia ze służby. Uprawnienia te wywiódł dopiero Sąd Najwyższy po 5 latach od zakończenia służby powódki stosując per analogiam inne obowiązujące dotąd regulacje prawne. Trudno więc się dziwić, że powódka niebędąca prawnikiem czuła się zagubiona i nie miała pewności czy żądana odprawa jej przysługuje, skoro wprost nie wynikała ze znanych jej przepisów, a obawiała się ponieść koszty postępowania sądowego.

Wobec zanegowania przedawnienia roszczenia powódki o odprawę zauważyć wypada, iż po myśli uchwały Sądu Najwyższego z 6 lutego 2024r. (III PZP 2/23) funkcjonariuszowi służby celnej, który zgodnie z art. 165 ust. 3 ustawy z dnia 16 listopada 2016r. – Przepisy wprowadzające ustawę o KAS stał się funkcjonariuszem (...)Skarbowej pełniącym służbę w jednostkach Krajowej Administracji Skarbowej i który następnie przyjął propozycję, o jakiej mowa w art. 165 ust. 7 tej ustawy, określającą nowe warunki zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, stając się zgodnie z art. 171 ust. 1 tej ustawy pracownikiem zatrudnionym w Krajowej Administracji Skarbowej na podstawie umowy o pracę, przysługuje - w związku z zakończeniem służby prawo do odprawy pieniężnej (art. 163 ust. 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009r. o Służbie Celnej (t.j.: Dz. U. z 2016r., poz. 1799 z późn. zm.) w związku ze stosowanym odpowiednio art. 170 ust. 1, 3 i 4 ustawy Przepisy wprowadzające ustawę o KAS).

Sąd Najwyższy przesądził zatem, iż funkcjonariuszom „ucywilnionym”, a więc tym, którym na skutek wspomnianej reformy celno-skarbowej z dniem 30 kwietnia 2017r. wygasł stosunek służbowy, a którzy stali się pracownikami I. Krajowej Administracji Skarbowej przysługuje odprawa pieniężna na podstawie art. 163 ust. 4 ustawy o Służbie Celnej. Trafnie stwierdziła przy tym apelująca, że w tej sytuacji nowy stosunek prawny, tj. stosunek pracy nie zastępuje poprzedniego, tj. administracyjnego stosunku służbowego, lecz poprzedni stosunek służbowy ulega zakończeniu i strony zawierają nowy, odrębny stosunek prawny - stosunek pracy. W niniejszej sprawie powódka była funkcjonariuszem celnym mianowanym do służby stałej, w której pozostawała do 31 maja 2017., kiedy to w ramach reformy celno- skarbowej otrzymała propozycję pracy w korpusie służby cywilnej, którą przyjęła i z dniem 1 czerwca 2017r., stała się pracownikiem I. Administracji Skarbowej w K.. Należy ją zatem traktować tak, jakby została zwolniona ze służby. Tym samym przysługuje jej odprawa pieniężna z tego tytułu.

O odsetkach orzeczono na podstawie art. 252 ust. 4 ustawy o KAS, zgodnie z którym w przypadku zwłoki w wypłacie innych świadczeń niż uposażenie i należności pieniężnych przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia, w którym inne świadczenia niż uposażenie i należności pieniężne stały się wymagalne.

Mając powyższe na uwadze na mocy art. 386 § 1 k.p.c. należało zmienić zaskarżony wyrok w całości zasądzając od pozwanego na rzecz powódki wyliczoną przez pozwanego i ostatecznie żądaną przez powódkę kwotę 31.972,20 zł brutto wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 1 czerwca 2017r. do dnia zapłaty.

Zażalenie pozwanego na zawarte w zaskarżonym wyroku postanowienie o odstąpieniu od obciążania powódki kosztami zastępstwa procesowego pozwanego nie zasługiwało na uwzględnienie.

Skoro ostatecznie powódka wygrała proces, to w myśl art. 98 § 1 i 3 k.p.c. pozwanemu nie przysługiwał zwrot kosztów postępowania.

Mając to na względzie na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 397 § 3 k.p.c. zażalenie pozwanego należało oddalić jako bezzasadne.

SSO Anna Petri